Achter jouw muur bouw je huizen
creëer je leven 
klopt jouw hart
Achter jouw muur maak je kunst
zing je liedjes
vertel je zacht
over het leven en je dromen
van toen en nu misschien
Over alle mooi plaatjes
die je nog eens graag wil zien
Achter jouw muur vind je rust
dans je lachend
in het rond
Achter jouw hoge muur 
stromen 
zonder angst
de woorden uit jouw mond
Daarom maak ik stiekem
geruisloos en ongezien
een heel klein deurtje 
Helemaal onderin

De feestperiode is weer voorbij. Het was weer gezellig, maar ook best stressvol. Veel kinderen zijn in de maand december al wat uit hun doen, maar wanneer je kind selectief mutisme heeft dan zijn deze drukke dagen net even wat lastiger.
 
Het begint bij Sinterklaas. Er wordt volop geoefend op liedjes zingen in de klas. Mijn dochter zingt luidkeels alles mee en kent iedere regel uit haar hoofd. Thuis. Op school durft ze niet mee te zingen en te dansen. Als ouder doet het je best verdriet, zien en horen dat je kind totaal stil is, terwijl de rest van de kinderen vrolijk staat mee te joelen. Ze vindt Sinterklaas en zijn Pieten geweldig, totdat ze voor haar neus staan. Ze durft ze niet aan te kijken en klapt eigenlijk helemaal dicht. De angst wint het op dat moment van de vreugde. Dat vind ik eigenlijk nog wel het ergste aan selectief mutisme. Een kind zou tijdens het grootste kinderfeest van het jaar zich alleen vrolijk en onbevangen moeten voelen, niet angstig en teruggetrokken. Dat vrolijke gezichtje zou niet alleen thuis zichtbaar moeten zijn, maar ook in de buitenwereld.
 
De eerste jaren heb ik er altijd voor gezorgd in overleg met de juf, dat ik op 5 december ook in de klas aanwezig was. Mijn dochter kroop dan altijd dicht tegen me aan, keek de Pieten niet aan en naar Sinterklaas schoof ze voetje voor voetje om een handje te geven. Dit alleen met de wetenschap dat ik vlakbij haar zat in de klas. Ieder kind moest netjes dankjewel zeggen tegen Sinterklaas voor het cadeautje en dat deden ze dan ook allemaal netjes. Ik zat er zo trots als een pauw en ontroerd bij omdat mijn kind een heel klein glimlachje tevoorschijn toverde voor de Sint, haar manier om ook dankjewel te zeggen. Ieder stapje, hoe klein ook, was voor ons een grote overwinning.
 
Ik heb verder het Sinterklaasfeest altijd rustig gehouden. Met het gezin en opa en oma bij ons thuis, zonder luid gebonk en doorgedraaide Pieten die op visite komen. Zelfs dan was het voor onze dochter nog heel erg spannend. Cadeautjes uitpakken terwijl iedereen naar je kijkt, dat durfde ze aan het begin zelfs niet. Met ieder pakje liep ze naar de gang en ging het daar uitpakken. Later vertelde me ze dat ze heel erg zenuwachtig werd als iedereen naar haar kijkt. Niks geen pakjes open scheuren en gillen van plezier, onze dochter deed het zelfs thuis nog heel erg rustig en op haar gemak. We hebben met de jaren geleerd dat we er goed aan hebben gedaan om haar het tempo te laten bepalen.
 
Wanneer dan het Sinterklaasfeest geweest was, werd op school alles binnen één dag alweer omgetoverd in kerstsfeer. De kerstliedjes voor de kerstvoorstelling stonden meteen op het programma om uit het hoofd te worden geleerd. Een optreden waarbij je moet dansen en zingen voor een hele zaal vol ouders, is voor een kind met selectief mutisme een behoorlijke nachtmerrie. Natuurlijk praatte ik veel op school en ben ik geregeld aanwezig om onze dochter te helpen tijdens deze dagen, maar uiteindelijk hebben we nog nooit een decembermaand meegemaakt waarin ze niet continue ziek is. Slecht slapen, buikpijn en voortdurend boos en verdrietig zijn thuis. Helaas heb ik daar dan nog niet de ziektedagen bij geteld die horen bij het hebben van een chronische ziekte (naast selectief mutisme), wat er dus soms voor zorgt dat onze dochter weken achter elkaar niet op school kan zijn. 
 
Wat kijken we ieder jaar altijd weer uit naar de kerstvakantie. Totale rust nemen we dan, niks moet en alles mag. De meeste dagen brengt onze dochter dan ook door met lezen, knutselen en films kijken. Langzaam zien we ons kind weer bijkomen en ontspannen, het lieve en vrolijke meisje is dan weer terug en we zijn blij dat de drukke dagen weer voorbij zijn.
​Op naar de volgende feestdagen…

Stilte. Het is iets waar ik van hou. Soms heb ik het zelfs nódig. Om tot rust te komen of om goed te kunnen inparkeren. Harde muziek, door elkaar pratende mensen, rumoer, herrie, de zaagmachine van de buurman, gek kan ik ervan worden. Misschien ben ik daar wel wat apart in. Zou kunnen.

Totdat het gaat over de stilte van mijn kind. Nooit over nagedacht vroeger. Lekker juist, zo’n rustig kind dacht ik altijd. Dat constante gegil en geschreeuw van spelende kinderen, kriegel word je daar toch van? 

Ik heb ook helemaal niet zo’n rustig kind. Althans, thuis. Ze kletst de oren van ons hoofd af. Haar eerste woordje met negen maanden was mama, vele anderen volgden daarna. Altijd lachen, lekker vrolijk, heel wijs voor haar leeftijd. Rond twee à driejarige leeftijd stapt ze nog op andere kindjes af. Niks aan de hand. Maar dan ineens zijn er wat gebeurtenissen in haar jonge leven. Traumatische gebeurtenissen door de vele onderzoeken in het ziekenhuis. 

Ik zie haar veranderen voor mijn ogen. Het spontane, vrolijke kind wordt teruggetrokken en stil als we ons in de buitenwereld begeven.
Tegen andere kindjes praat ze niet meer. Thuis is ze nog steeds de vrolijke kletskop, godzijdank wel.

Met veel moeite en aanpassingen gaat ze voor het eerst naar de basisschool. Door de medische problemen vergeten we even hoe verlegen ze kan zijn. De focus ligt op zo goed mogelijk de week door zien te komen. We krijgen veel feedback van de juf. Alles gaat naar verhouding goed. We zijn opgelucht. Totdat we na enkele maanden een gesprek hebben. De juf zegt: ‘Uw dochter heeft nog nooit 1 woord gesproken tegen mij of de kinderen.’ We zijn stomverbaasd. Punt 1 omdat we het nu pas te horen krijgen, punt 2 omdat we echt niet verwacht hadden dat een kind volledig stil zou kunnen zijn. Volgens juf geen enkel woord. Niet één! 

De juf gaat ervan uit dat het vanzelf over zal gaan. Dat het tijd nodig heeft en ze straks vast meer op haar gemak zal zijn. “Meer kinderen hebben tijd nodig om te wennen hoor!” zegt ze. Meteen voel ik twijfel. Iets in mij zegt dat dit niet klopt. Dat moederinstinct heeft mij al vaker het juiste verteld. Ik heb geleerd ernaar te luisteren. Maar nu weet ik even niet wat ik moet doen of waar we moeten beginnen.

De moed zakt ons in in de schoenen als we thuiskomen. Ik ben intens verdrietig omdat mijn lieve meisje dus heel de week op school niet haarzelf kan zijn. Niet praten, niet zingen, niet lachen, niet dansen. Wat wij thuis zien, ziet dus verder niemand. Mijn man is verbijsterd. Wat doen we nu?

Voor het eerst in mijn leven kan ik zeggen dat ik dus niet altijd van stilte hou. Sterker nog, nu waardeer ik pas voor het eerst het geluid van lachende, spelende kinderen.

Wennen voor iedereen , wat gewoon is, wat fijn dat het gewoon is eigenlijk.
 
Met Linde gaat het boven verwachting goed.

Geen tranen ’s-morgens over school , wel over haar kleding en haar wat niet goed zit.

Het gaat er heftig aan toe. Niet boos worden, vanmiddag zal ik het er met haar over hebben. Maar dan is het middag, ze komt thuis, is een half uur doodop en dan komt ineens de energie weer terug. Ik vergeet het en we gaan naar het huiswerk kijken.  Want gedragsmatig,  waar eindigt haar sociale angst en begint haar puberteit?

 2 jaar peuterspeelzaal en 8 jaar basisschool, geen dag zonder zorgen, angst, verdriet, dat doet ook wat met je als ouder. En nu voelt het vreemd, er is iets even weg . Ik had gedacht dat als dat zou gebeuren ik huizenhoog zou springen maar zo werkt het niet, het zit vast.  Voor het eerst kan ik gemeend zeggen als ik een kennis tegen kom: “het gaat goed op school”.

Welkom in de wereld die leerlingvervoer heet, Linde is in 20 dagen al 12x te laat gekomen.  Ik onderhoud een hotline met de taxicentrale en klachtenlijn. Beloofd wordt een vaste chauffeur. 

Maar ook deze ervaring kent kleine voordeeltjes. Linde heeft al 2 maal tegen een chauffeur gesproken:  eenmaal de naam van haar school en eenmaal haar adres. Beetje verbolgen appt ze me vanuit de taxi, “dat hoort hij toch te weten?”  Ze vergat haar angst door het belang hiervan, als een soort reflex misschien?  Of dit dan gaat doorwerken naar andere situaties  is de vraag maar toch hopen we erop, zijn er blij mee, ze kan zich wel een beetje redden.

Te laat zijn betekent bovendien: binnenkomen in een volle klas, het te-laat briefje afgeven aan de leraar. Wat een dappere actie, vooral als je weet dat zij zich in groep 8 bijna niet kon bewegen, houterig en ineengedoken liep zij door de school. Toen ze laatst om 1 minuut voor half 9 de trap op sloop langs de conciërge werd ze teruggeroepen voor het briefje, beledigd was ze, maar ik zag het voor me:  met haar grote tas sluipend de trap op zoals ieder kind zou doen, prachtig.  

Linde voelt zich goed in deze kleine overzichtelijke klas.  Ze vertelt dat de één snel huilt, een ander veel boos is en een derde snel verward is. Observeren kan ze als de beste. De moeders van  2 klasgenootjes benaderen ons,  hun dochters willen graag meer met Linde optrekken maar ze durven niet goed, zou ze bang worden? Blij dat de ouders het vragen want Linde wil graag maar ze kan het niet duidelijk maken, nu hebben ze in ieder geval contact via whats app, een mooi begin. 

De leraren zijn geduldig en strooien met complimenten, de kinderen zijn oké en ze haalt hoge cijfers . Behalve haar eerste cijfer voor wiskunde.  Bij uitzondering  in een ander lokaal wiskunde en haar geodriehoek nog  in haar andere etui in haar vaste klas. Daar steekt het selectief mutisme zijn kop op: onmacht om het aan te geven, dus heeft ze maar wat uit de hand getekend.  Een flashback … het secuur uitgescheurde papieren paaseierdopje in groep 6...geen schaartje… Letterlijk kleine dingetjes maar grote impact.

Als ze een zelfportret moet tekenen is ze erg overstuur, perfectionisme en onzekerheid. Gelukkig  biedt de smartphone uitkomst, ze maakt van haar foto digitaal een tekening en tekent die na. Ik lach als ik denk aan het zelfportret van haar broer destijds:  een eierhoofd met 2 hele kleine oogjes en hij vond het goed, zo niet gelijkend.

Elke middag appt ze me in de pauze. Ik hou er rekening mee. Als zij niet meer de behoefte aan contact met mij heeft in de pauze stopt het vanzelf, het is zelfs al minder dan in het begin. Ik geef haar dikke duimen en zij geeft mij kloppende hartjes.

Graag wil ik mij even voorstellen.
Mijn naam is Saskia. Ik zal hier op deze website maandelijks een column gaan schrijven over Selectief Mutisme. Hopelijk kan ik langs deze weg een lichtpuntje aanbieden voor ieder die het nodig heeft.


Ik ben nu zelf in de dertig en heb vanaf mijn achtste levensjaar selectief mutisme.
Gaandeweg heb ik hier mee leren leven en heb het min of meer kunnen accepteren dat het bij mij hoort. Er zijn periodes dat ik er nauwelijks last van heb en gerust gezellig zomaar een praatje sta te maken bij de benzinepomp.
Maar er zijn ook dagen dat ik het liefste onzichtbaar wil zijn en contact met mensen zoveel mogelijk vermijd.


​Het grote verschil met vroeger is, dat het me nu niet meer zoveel pijn doet. Ik haal sneller mijn schouders op en laat het makkelijker los. Al weet ik wel pas sinds twee jaar dat het niet kunnen spreken in sommige situaties of in een vreemde omgeving, een naam heeft. Ik maar denken dat alleen mijn eigen naam de oorzaak hiervan was.

Heel lang om deze reden heb ik een hekel aan mijn eigen naam gekregen. Want Saskia kan niet praten. 
Ik vermeed het liefste gesprekken waarin ik mijn naam moest uitspreken. Of ik schreef het op een briefje en zei er heel zachtjes bij dat ik keelontsteking had. Selectief mutisme werd dus een eye-opener voor mij en heeft er voor gezorgd dat ik er nu beter mee om kan gaan in het dagelijks leven. Ik heb het ervaren als een onzichtbare handicap en dat is het ook. Het wordt heel erg onderschat in deze maatschappij.

Vroeger in mijn jeugd, was hier nog niets over bekend en dacht ik dat het niet kunnen spreken alleen bij mij hoorde. Ik voelde me eenzaam en verloren op deze wereld. De hele wereld begreep mij niet en ik begreep niet waarom de " hele wereld " wel normaal kon praten behalve ik. Mijn eigenwaarde daalde ver tot onder het nulpunt.

Ik besloot te gaan schrijven want alleen daarin kon ik mijzelf uiten.
Gedichten.
Op een oude typemachine van mijn grootouders.
Een zoektocht volgde ..
 
BLAADJES
 
Ik kijk omhoog.
Waar ben ik in het doolhof van het het leven?
Stilletjes leg ik alle blaadjes op een rijtje.
Kleur na kleur vorm op vorm 
Ik probeer te begrijpen ..
Plots komt er een windvlaag, alle blaadjes waaien weg.
Altijd als er een storm opsteekt,
en ik denk dat ik het leven begrijp, dan waait er een blaadje weg,
en ben ik het spoor weer bijster.
Je kunt de waarheid ook niet vasthouden,
want blaadjes breken en vallen als een puzzelstukje uit elkaar.
Wacht, ik begin weer gewoon opnieuw en probeer geduld te hebben
Eindelijk, ben er nu bijna, ze zijn weer heel gemaakt.
Maar er ontbreekt een klein stukje, weggevlogen met de wind en elders terecht gekomen.
Het wordt weer donker. 
 
Saskia ​

"You with the sad eyes
Don’t be discouraged
Oh I realize
It’s hard to take courage
In a world full of people
You can lose sight of it all
And the darkness inside you
Can make you feel so small"
Cyndi Lauper

Engelse teksten zijn vaak zo treffend.
Op mijn zoektocht naar informatie kom ik woorden tegen zoals fear, terrified en suffering, in één noemer met selective mutism. Ze raken me diep  en komen me voor als in de omschrijving van een enge film.

Helaas moeten  kinderen zoals Linde, kinderen met selectief mutisme, dagelijks vechten tegen deze zaken om zich staande te houden. Hoe Linde zich werkelijk voelt kunnen wij alleen maar naar gissen natuurlijk want ze heeft het er niet graag over.
Over de impact op ons, haar ouders, gaat dit stukje, want de kleinste dingen kunnen zo groot zijn vooral als je even denkt dat er geen vooruitgang is.

Samen In de achtertuin. Ik pak mijn fiets om Linde naar school te brengen en ik hoor haar stem:  “kijk wat een mooie lucht” Ik kijk niet naar de lucht maar ik kijk naar haar, verbaasd, ze praat …in de achtertuin..

In de bus. Ik had toegegeven dat ik nog nooit met deze bus geweest was. De ene na de andere senior stapt in. Ze  fluistert  ‘of we wel in de goede bus zitten’. We lachen…

Hartje stad. Op weg naar de mediagigant om een tablet voor haar verjaardag uit te zoeken;  “ïk wil graag een witte”…

Als ze zonder pardon de voordeur uitloopt (ze loopt nooit alleen over straat) en zelfs de deur achter zich dichtslaat om een brief te posten aan haar idool….

Momenten die ik koester, ze kan het, het zit in haar.

We hebben het hier over een kind met stevig selectief mutisme dat buiten de muren van ons huis niet tot zeer weinig kan praten en veel last heeft van verstijving/bevriezing van haar lichaam.  Als iets haar raakt of verwonderd, is er ontspanning en reageren haar hersens en daardoor natuurlijk haar verdere lichaam, zoals wenselijk is.

Ik heb nu zo mijn eigen trucjes: in de supermarkt ben ik zogenaamd mijn leesbril vergeten, ik vraag Linde de ingrediënten voor te lezen, op weg naar school vergis ik me expres over iets waar zij verstand van heeft.  Ze houdt van corrigeren dat doet ze nu ook fluisterend.

Ik heb jaren gehad dat ik er 24/7 aan dacht. Dat stemmetje in mijn hoofd: “Linde praat niet”. Ik wilde eigenlijk ook nergens anders aan denken, was gewoon geïrriteerd als ik gestoord werd in mijn piekeren. Zoeken maar oorzaken en oplossingen, daar kun je heel lang over nadenken. Als dan de therapie na 2 jaar nog geen greintje aanslaat beleef ik het hele circus overnieuw. Dat denken resulteerde  in een overvolle kledingkast, meters boekjes en een karrenvracht knuffels. Niet bedoeld om haar te troosten maar aangeschaft, gewoon omdat ze in mijn gedachten was. Verwendheid lag op de loer maar het heeft zo te zien geen schade aangericht. Als Linde iets wil vraagt ze het voor haar verjaardag of Sinterklaas, wat een geluk dat we zo’n verstandig kind hebben.

Dat we relatief laat begonnen zijn met hulp te zoeken, Linde was inmiddels 6, hebben we onszelf verweten. Wij wisten gewoon niet dat het niet vanzelf zou overgaan, psychologen en therapeuten stonden zo ver van ons. Bovendien waren mijn man en ik vroeger beiden verlegen.

Een foto, Lindes klasje groep 2, de meeste kindjes staan er geforceerd lachend op. Linde kijkt met een ondeugend gezicht en maakt het peace-teken met 2 handen. Op dat moment  was er dus groei, ze was toen 5 jaar. In groep 4 steekt ze zelfs haar vinger op. De teleurstelling als ze iets niet meer doet, is frustrerend. Haar spreekbeurt die ze vanaf groep 5 keurig deed, wel zacht maar verstaanbaar, in groep 8 gaat het niet meer. Gelukkig bereiken we een compromis want een spreekbeurt is meer dan het spreken alleen, de voorbereiding telt ook. De juf leest de spreekbeurt op en Linde assisteert met haar power-point presentatie en geeft haar materiaal door aan de klas.

Het idee dat ons kind iedere dag in angst leeft. Wat doet deze stress met haar opgroeiende lichaam? Is er kans op decompensatie? Wat moet zij allemaal doormaken? Lieve mensen proberen ons gerust te stellen, maar de filmpjes die ik zie, mensen van ver in de 20 met selectief mutisme? Toch er is wel acceptatie van de actuele situatie. Eerder werd ik al  triest als ik een kind van pakweg 6 alleen in de supermarkt een boodschapje zag doen, als ik  een groep meiden zag  giebelen op straat, zelfs als ik een peuter over de vloer zag dweilen in de supermarkt (wie wil dat nu?). Nu ben ik gestopt met die vergelijkingen.

Behalve het afscheid nemen op school dat went niet, zelfs na 8 jaar niet. Over haar gezicht ligt dan een donkere schaduw, haar heldere ogen zijn ineens een tint donkerder. Ik zou willen dat ik meer nuchter was, mijn moeder zegt me wel eens “jij moet zelf veranderen” en daar heeft ze in dit opzicht best gelijk in, gewoon dit ook accepteren en niet de hele weg naar huis er aan blijven denken. Natuurlijk blijf ik positief naar Linde, altijd, ik zie wat zij allemaal wel kan en hoe begaafd zij is en ik heb het idee dat als zij er klaar voor is het praten gaat komen.

‘Thuis is ze niet zo hoor’, ongelovige blikken. Terugkijkend denk ik: wat een geforceerde periode, altijd bezig mijn kind te verontschuldigen en later het uit te leggen. Dat laatste is achteraf gezien natuurlijk goed geweest,  selectief mutisme moet een stem krijgen.

We hebben nog een kind, een introvert type. Het selectief mutisme van Linde beïnvloedt ook mijn kijk op hem. Als hij vertelt dat hij verdwaald is geweest met de fiets en de weg heeft gevraagd aan een mevrouw maar ook als hij vertelt dat hij door een heel ingewikkelde smoes tegen de leraar straf heeft ontlopen, ben ik opgelucht. Tja, dat laatste mag niet natuurlijk maar het ging om een vergeten boek.
Linde wordt geaccepteerd in de klas, heeft één vriendin tegen wie ze alleen thuis praat, dat meisje is soms haar stem in de klas. De klasgenootjes zijn lief. Ook de kinderen uit de parallel groep 8 proberen het te begrijpen, 2 meisjes vragen mij of Linde misschien een ziekte heeft, even slikken, ja het is wel een soort aandoening zeg ik. “Hoe vindt ze het dan dat ze straks naar de middelbare school moet?”, het lijkt of mijn keel steeds dichter gaat zitten, “spannend ..net als jullie maar dan wel iets meer”, veel meer denk ik….

​Op (be)zoek.
We zijn op zoek naar een passende middelbare school voor onze Linde. Er worden scholen bezocht met de klas en we gaan naar informatieavonden voor ouders. Scholen worden gebeld, veel onbekendheid zoals verwacht. Linde lijkt het enige kind in Rotterdam met selectief mutisme.

Hoe anders is dit dan 2 jaar geleden toen we een school voor mijn zoon zochten, hij wilde graag naar een bepaalde school, we zijn er gaan kijken en zeiden oké …als jij het wilt, en dat was het.  Waarom schrijf ik dit vraag ik me nu ter plekke af, ter illustratie denk ik, ik ben (was?) geen moeder die overal leeuwen en beren ziet. Dit is bijna mijn 2e natuur geworden: verklaren, alles uitleggen… jaren lang.

Ik zorg er voor zoveel mogelijk mee te gaan met de klassikale uitjes.  Linde blokkeert veelvuldig. Het zien van mijn kind dat overal achteraan staat, geen stoel heeft, geen tasje met een pen en ander promotiemateriaal, het steekt me. Meestal wacht ik even hoe het zich ontwikkelt en grijp in waar nodig, soms in de vorm van een letterlijk duwtje. Het onderdrukken van het beschermingsmechanisme is vermoeiend  maar hoe moet dit kind van 11 jaar zich na zo’n dag  voelen.

Linde is een meisje dat de aandacht trekt, tegen wil en dank. Zien de leraren in haar ernstige ogen de interesse of willen ze haar op haar gemak stellen? Lang houdt ze haar blik niet vast, ze probeert het, ik zie de worsteling. Er worden haar vragen gesteld ondanks dat de hele groep de vinger opsteekt, ze wordt niet genegeerd is dit goed? Ze krijgt eenmaal te horen: ”kun je niet lachen?” Pijnlijk. Ik wil haar omhelzen, troosten, een zetje geven en zelfs de leraar een sneer geven, alles eigenlijk…voor haar.

Had ik tevoren iedereen moeten inlichten? Dat is bijna niet te doen, het verloopt meestal tamelijk chaotisch, er zijn vaak meerdere scholen, klassen lopen in en uit, het schema klopt soms niet. Ze zal dit vaker mee gaan maken, ik kan niet alles voor zijn.

Het laatste klassikale schoolbezoek is zeker leuk om mee te maken. Ze hebben alles uit de kast gehaald om de kinderen over de streep te trekken. Bevlogen leraren, proefjes met pipetjes en buisjes, geurtjes en kleurtjes, leuk gedaan. Lunchpakket, suikerspin en popcorn. Linde wil niets eten.

Er is een quiz in de collegezaal, de kinderen mogen ieder plaatsnemen achter een iPad, op het digibord verschijnen er vragen. En de winnaar is….Lindelief. Toch niet zo bevroren dat ze niet meer kan denken.  Haar naam staat bovenaan het scorebord, boven die van de begeleidster en de meester.  Linde grijpt verlegen naar de zijkant van haar nek die beweging ken ik zo goed. Met complimenten heeft ze moeite, goed gedaan joh, zeg ik, dat is genoeg natuurlijk.

Tijdens de proeflesjes spreek ik de mentrix, Nederlandse taal geeft ze. Ze vraagt me of mijn dochter heel verlegen is. Ik leg uit. Ze begrijpt het maar ziet op deze school geen mogelijkheden voor Linde, zelf heeft ze een hoogbegaafde dochter met autisme. Geen drama deze school is toch te ver van huis.

Deze dag eindigt toch nog onverwacht positief als ik naar huis loop samen met de oudere zus van een jongen uit Lindes klas, ze was ook mee als begeleidster deze dag. Ze vraagt me wat mijn kind heeft want ze herkent zich in haar gedrag. Ik leg weer uit. Nee die term kent ze niet maar ze zegt dat zij ook zo was als kind; ze praatte niet, de woorden bleven vast zitten. Toen ze op een verjaardag iets tegen haar moeder zei, zei een oom: ”Het meisje dat niet praat heeft toch een stem”, een vervelende herinnering zegt ze. Ze is pas tijdens haar studie meer gaan praten “omdat ze besefte dat het zo niet langer kon”.